Hasat mevsiminin tayini ve bal hasadı
Bal hasadı bazı bölgelerde kovanların ilkbahar muayenesinin yapıldığı Nisan ayından 45- 50 gün sonra, bazı bölgelerde ise Ağustos veya Eylül ayında yapılır. Fenni kovanlarda her ne zaman olursa olsun eklemeler dolduktan ve bal iyice olgunlaştıktan sonra hasadı yapılmalıdır.
Normal olarak ballar sırlandığı zaman kovandan alınır. Esasta sırlanmamış ballar olgunlaşmamış sayılırlar. Böyle ballar içerisinde fazla su bulunacağından çabuk bozulurlar. Hasat edilecek ballar, hiç değilse 2/3 veya 1/3 oranında sırlanmış olmalıdır. Sırlanmış, olgunlaşmış balların kovanda bekletilmeden alınmasının şu faydaları vardır.
* Sıcak mevsimde hasad edilen ballar kolay süzülür.
* Çerçeve ballık darlığı çekilmez.
* Yağmacılık tehlikesi olmaz.
Bal alınırken önce kovan uçma deliğinden bir iki defa hafif duman verilir, sonra kapak ve örtü tahtaları kaldırılır. Üstten de duman verilir, sonra çerçeveler ballıktan bir bir alınır, üzerindeki arılar aniden silkilir, kalan arılar da arıcı fırçası ile temizlenir. Bu işler çok çabuk fakat mülayim bir şekilde, sert hareket edilmeyerek, akşamın alaca karanlığında veya sabah erkenden yapılır. Bal çıkarılırken her ihtimale karşı ana arının çerçeve üzerinde olduğu farkedilirse dikkatlice kovana verilir ve çıkarılan çerçevelerde az miktar dahi olsa yavru bulunmamasına dikkat edilir. Bu şekilde bir taraftan çerçeveler kovandan çıkarılırken bir taraftan da körükle duman verilerek arıların kuluçkalığa inmeleri sağlanır.
Eski tip kovanlardan bal çıkarılırken kesilen tabii petekleri tutup, silkme imkanı olmadığından petek üzerindeki arılar hemen kovan yakınında bulunan leğen içerisindeki suya süpürge ile süpürülür, arılar iş bitinceye kadar su içerisinde kalırlar. Daha sonra bu arılar elek veya kevgirde süzülerek güneşe terkedilirler. Güneşte kuruyan arılar tekrar eski kovanlarına döner.
Bal süzme ve dinlendirme:
Kovandan çıkarılan ballı çerçevelerden tam sırlı ve beyaz olanlar çerçeveli, petekli bal olarak satılmak üzere sır bıçakları veya sır tarağı ile sırları alınır, bu işler arılıkta bulunması gereken kapalı yerde yapılır. Eğer seyyar arıcılık yapılıyorsa süzme işi çadırda yapılır.
Sırları alınan petekler çerçeveleriyle bal süzme makinasına konur, makinanın çalışması halinde merkezkaç kuvvetiyle bal petek gözlerinden fırlayarak süzülmüş olur. Süzülen ballar süzme makinasının alt kısmında toplanır, sonra musluğu açılmak suretiyle önündeki süzgeçten süzülerek tenekelere doldurulmuş olur.
Balların kolay süzülmesi için, mevsim geçmiş havalar soğuk ise bal süzme yerinin 30 derece civarında ısıtılması lazımdır. Süzülen ballar dinlendirme kaplarına alınır, gerekirse harman yapılır. Dinlendirme kaplarında 48 saat kadar kalan bal içerisindeki hava kabarcıkları köpük halinde diğer kırıntılarla birlikte balın yüzüne çıkar. Bunlar bir kepçe vs. ile alınır. Süzülen ballar rutubetsiz ve sıcaklığı 20 derece civarında olan yerlerde muhafaza edilmelidir. Kış esnasında süzme balların en fazla kristalize olduğu sıcaklık 10- 17 derecedir.
Ballar uzun müddet bekletilecekse 15 derecenin çok altında tutulmalıdır. Aksi halde renk, lezzet ve enzimlerinde değişiklik olur. Balların pastörize edilmeleri haricinde 40- 50 dereceden fazla ısıtılmaları gerekir.
Ballar petekli olarak çerçeve veya seksiyon halinde naylon veya jelatinli kağıtlara konarak, süzülmüş halde ise cam kavanozlarda etiketlenmiş olarak satışa çıkarılırlar.
Derleyen : A. Reşat Vural