93 Savaşı ndan (1877) önceleri olduğu gibi. Kırk Yıllık Kara günler (1878-1918) çağında ve Milli Mücadele sırasında da Çıldır dan sayılı kahramanlar yetişmiş, şanlı ve şerefli mücadeleler yapmışlardır.
Hiç bir köyünde Ermeni, Gürcü, Rum veya türlü adlarla anılan Rus kolonileri gibi yabancı bulunmayan Çıldır ilçemizde, milli düzen kurup korunma bu yüzden kolay olmuştur.
1914 Kasımında Pasinler de Köprüköy Savaşında bozulan Ruslar, Aralık 1914 te Sarıkamış üzerine yürüyen ordumuz karşısında tam bir paniğe uğradılar; Ardahan ı da bırakıp kaçtılar.
29 Aralık 1914 - 4 Ocak 1914 günlerinde Ardahan da Ardanuç üzerinden gelen bir resmi çetemizin AL BAYRAĞI dalgalandırması, Çıldırlılar ı da Moskof esaretinden kurtuluş umuduyla coşturup, gönüllerini kaynattı.
Sarıkamış Felaketi miz üzerine ordumuzun açıkta dağlarda donarak erimesi üzerine, kendini toparlayan Rusların silahsız Türk halkını, Osmanlı Ordusunun Ardahan a girmesine sevindiniz, bayram ettiniz diye asi sayması üzerine, kanlı 3 Ocak 1915 gününden başlayarak Uzun mızraklı, uzun tüylü kadana atlı Sibrıski - Kazak Tugayı Çıldır da yol boyunda; Kenarbel, Zurzuna, Meyram, Cambaz, Purut, Rabat köylerini çoluk çocuk gözetmeden kırgına uğrattılar, para ve eşyasını yağmaladılar. Öteki köylüler kış günü çoluk çocuğu ile dağlara çekilip sığındılar.
Nisan 1915 te Bakü İslam Cemiyeti Hayriyesi nden Karaşarlı Rıza ve Kantemiroğlu Alihan ile Bababeyler gelip Çıldır da da teşkilat kurunca, tedirgin halk kendisini toparladı.
Purut köyünden Amucaoğulları ndan (şimdi Vural) Nebioğlu Kamil Ağa (1866-1944), Koravel köyünden Molla Mustafaoğulları ndan (şimdi Erdoğan) Kamil Ağa (1857-1944), Zığarıstav köylü Hacıoğulları ndan (şimdi Bingöl) Deli Ağa (1851-1947) İslam Cemiyeti Hayriyesi nin Çıldır teşkilatında çalkışarak aç ve yoksul halka un, şeker gibi yiyecek ve giyim eşyasının dağıtımında öncülük ettiler.
Gerek 1917 Seyim Hükümeti, gerekse 1918-1919 Milli Şura zamanında da bu iki Kamil Ağalar ile Deli Ağa ve Yukarıcambazlı Akhacanoğlu İlyas Ağa ile Gökçe Ağa, Calalı Koçuoğlu Mansur Ağa, Pekreşenli Ağadede, Suhara dan Kasımoğlu Hasan Ağa ve Haley Ağa milli teşkilatın başında halkı silahlandırmış olarak çalıştılar. 1918 Nisanındaki İlk Kutuluşa değin; güneyde İğnezor, doğudaki Aktaş (Ahılkelek) ve batıdan Beyrehatun (Ardahan) üzerinden gelen Ermenilerle savaşarak düşmanı Çıldır toprağına sokmadılar. Bu üç cepheden en çok Zarşat (Arpaçay) üzerinden gelen Ermenilerle İğnezor yönünde savaşıldı. Calalı Mansur Ağa, Yukarıcambazlı Akhacanoğlu Aslan Ağa, Pekreşenli Ağdede, Koravelli Hamit Ağa (Erdoğan), Purutlu (Kamil Ağaoğlu) Paşa bu cephede çok yararlılık gösterdiler.
Nisan 1918 de Kars ili kurtulduktan sonra 30 Ekim 1918 Mütarekesi ne göre ordumuz 1914 sınırı gerisine çekilmeye başladı. 5 Kasım 1918 de Kars ta kurulan MİLLİ ŞURA adlı geçici Yerli Türk Hükümeti nin Çıldır Şubesini de anılan halk öncüsü kahramanlar kurdu. 1918 başlarında Purutlu ve Koravelli Kamil Ağalar ile Sukharalı Kasımoğlu Hasan Ağa ve Cambazlı İlyas Ağa Milli Şura mümessilleri arasında Bakü ye giderek Milli Azerbaycan Türk Hükümeti nden yardım olarak para ve silah istediler. Silah alamadılar ancak arkalarından istenen para gönderildi.
13 Nisan 1919 da İngilizler hile ile Kars ta Milli Şura Cenupu Garbi Kafkas Hükümeti Parlamentosu nu basıp mümessillerini Malta ya sürerken 18 gün yaşayan Kukla ve Karma Kars Şurasında Ermenilere alet olmak istemeyen Çıldır ın Zinzal (şimdi Güvenocak) köylü Hacıoğlu Doktor Esat Oktay Bey 30 Nisan 1919 da savaşarak Çıldır a geldi. Geçici Kars Hükümeti nde Parlamento Başkanı ve teşkilatçı, yiğit bir aydın sayılan Doktor Esat Oktay, 1919 Mayıs başlarında yeniden Çıldır Milli Şurasını düzene koydu; Purutlu Kamil Vural Ağa nın başkanlığında, Koravelli (şimdi Sazlısu) Kamil Erdoğan Ağa, Zığarıstavlı (şimdi Öncül köyü) Deliağa Bingöl, Pekreşen (şimdi Gülyüzlü) köylü Ağadede, Sukhara (şimdi Yakınsu) köylü Molla Nebi ve Kasımoğlu Hasan Ağa ile Doktor Esat tan kurulan 7 kişilik Merkez Heyeti yine Çıldır ın idaresini eline aldı. Zarşat, Ardahan ve Ahılkelek üzerinden baskın yapan Ermenilere karşı Çıldır Milislerini sevk ve idare ettiler. En çok, cephane azlığından bunaldılar.
1919 Mayısından 1921 Şubatındaki Çıldır ın Son Kurtuluşuna değin Çıldır Milli Şurası kolu çalıştı. Ardahan dan Zurzuna ya gelen Ermenilerin Çıldır Kaymakamını Mayıs başlarında geri çeviren Milli Heyet, ordumuzdan kalan ve 1915 te Ruslara tutsak düşmüşken 1917 de Gediksatılmış gibi köy kamplarından kurtarılmış bulunan 45 Mehmetçiği, gönüllü Milislerimizin talim ve terbiyesi ile birik kumandasına tayin etti. Zarşat cephesinde Taşbaşı nda Ermenilerle çok vuruştular.
10 ay süren Zurzuna daki Gürcü işgali tesirsiz ve köylere dokunamaz halde geçti. İki Kamil Ağa ile Cambazlı İlyas Ağa bunalınca Oltu ya gidip 1919 yazında Narman daki Eyüplü Halit Bey (Paşa) ile teması sağladılar, cephane aldılar. Doktor Esat Bey de Bakü ye kaçmak zorunda kaldı. 1919 güzünde Halit Bey den belge ve şifreler alarak Çıldır a dönen kahramanlar 30 Ekim 1920 de Kars kurtulduktan beş gün sonra 9. Tümen Kumandanı Deli Halit Bey in gönderdiği irtibat zabiti Yüzbaşı İhsan Nuri nin getirdiği mektup üzerine Çıldır dan, resmi Gürcü işgaline rağmen, 600 Gönüllü Milis yazarak Taşköprü köyünde topladılar. Burada İhsan Nuri Bey in tertibi ile, iki taburlu bir Çıldır Gönüllü Alayı kuruldu.
I. Tabura Purutlu Kamil Ağa nın oğlu Paşa Bey, 2. Tabur a da Calalı Ali oğlu Kasım Ağa kumandan oldu. İki Kamil Ağa da baş uçlarında atlı olarak Gümrü ye ve oradan da Cacur a giderek ordu birliklerimizin yanında Ermenilerle savaştılar. Deli Halit Bey Aralık 1920 de Yunan Cephesine tayin edilince Çıldır Alayı da izinle cepheden ayrılıp, evlerine dağıldı. Gürcüler bunlara dokunamadı.
