Sosyal güvenlik, toplumun zor durumda olan bireylerine yardım edilmesini daha iyi durumda olan kişilerin vicdanına veya yardımına bırakmayarak, toplumsal dayanışmayı kurumsal ve düzenli işler hale getirmekte ve tüm ülke vatandaşlarına hak olarak sunmaktadır. Sosyal güvenlik sistemi vatandaşlara hayatları boyunca sağlık hizmeti vermeyi, asgari bir gelir düzeyi sağlamayı ve kişileri mesleki, fizyolojik ve sosyo-ekonomik nitelikteki risklere karşı korumayı ve bu risklerden doğan zararları gidermeyi amaçlayan sistemdir.
Ülkemizde sosyal güvenlik, anayasal bir hak olarak Anayasa’nın 60’ıncı maddesinde yer alan “Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar” hükmü ile güvence altına alınmıştır. Çalışanların sosyal güvenlik sistemine dahil olmaları hak ve aynı zamanda bir yükümlülüktür. Çalışmaya başlayan herkes kanunen mutlaka sosyal güvenlik sistemine dâhil olmak zorundadır. Çalışanlar kanunen bu hakkın yerine getirilip getirilmediğini işverenden isteme ve yerine getirilmediği takdirde yasal yollara başvurma haklarına sahiptir. İşverenler açısından da; gerek kendisini gerekse yanında çalıştırdığı kişileri sosyal güvenlik kurumuna bildirmek zorundadır.
Sosyal güvenlik sistemi sigortalı çalışan kişilere birçok fayda sağlar. Bunlardan önemli bazıları şunlardır;
Sigortalı çalışan kişi ve aile bireyleri sağlık hizmetlerinden yararlanabilirler.
Sigortalı çalışanlara iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hali nedenleriyle çalışamadığı sürelerde maaşının işveren tarafından ödenmeyen kısmını karşılamak üzere geçici iş göremezlik ödeneği ödenir.
Sigortalı çalışanlara iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle kısmen veya tamamen çalışamaz duruma gelmesi halinde sürekli iş göremezlik geliri bağlanır.
Sigortalının aile bireylerine, sigortalı iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle hayatını kaybetmesi halinde ölüm geliri bağlanır.
Sigortalı herhangi bir nedenle sakatlanıp çalışamaz duruma geldiğinde malullük aylığı bağlanır.
Sigortalı, belli bir yaşa geldiğinde yine prim şartlarını da sağlıyorsa kendisine yaşlılık aylığı bağlanır.
Sigortalı öldüğünde eş ve çocukları ile anne ve babasına ölüm aylığı bağlanır.
Cenaze yardımı ve emzirme ödeneği verilir.
Sosyal Güvenlik kapsamında yapılacak olan hakların daha da iyileştirilmesi açısından Kayıt Dışı İstihdamın olumsuz etkileri minimize etmek önceliklidir.
Kayıt Dışı İstihdam
Kayıt dışı istihdam, çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumuna hiç bildirilmemesi ya da çalışma gün veya ücretlerinin eksik bildirilmesidir. Yani sigortasız işçi çalıştırma durumunda olduğu gibi, çalışma sürelerinin veya ödenen ücretlerin eksik bildirilmesi de kayıt dışı istihdam olarak değerlendirilmektedir.
Çalışanların sigortalı olarak çalıştırılmaları anayasal bir hak olmakla birlikte aynı zamanda hem çalışanlar hem de işverenler açısından bir zorunluluktur.
Kayıt dışı istihdamın toplumun sosyal ve ekonomik değerleri üzerinde birçok olumsuz etkisi bulunmaktadır. Kayıt dışı istihdam hem çalışanlar ve işverenler hem de devlet açısından birçok olumsuz etkiye yol açmaktadır.
Kayıt Dışı İstihdam Etkileri
Kayıt Dışı İstihdamın Etkileri Çalışanlar Üzerindeki Etkileri, İşverenlerin Üzerindeki Etkileri ve Kamu Yönetimi Üzerindeki Etkileri olmak üzere farklılıklar göstermektedir.
Çalışanlar Üzerindeki Etkileri;
Kayıt dışı çalışan işçinin emekli olma hakkı yoktur.
Çalışamaz yaşa geldiğinde başkalarının yardımına muhtaç olur.
Herhangi bir nedenle sakatlanıp çalışamaz duruma gelindiğinde malullük aylığından yararlanılamaz.
Hayatlarını kaybetmeleri durumunda geride kalan eş ve çocuklar ölüm aylığı hakkından yararlanamazlar.
İşsiz kalması durumunda işsizlik sigortasından faydalanamazlar.
Genel sağlık sigortası primlerini kendileri ödemek zorunda kalabilirler.
Hastalık veya analık durumunda kendisi ve ailesi için istenmeyen durumlarla karşılaşma riski yüksektir.
İş kazası ve meslek hastalığına karşı alınması gereken önlemlerden yoksun olarak çalışmak zorunda kalırlar.
İş kazası ve meslek hastalığı halinde ise sağlanan haklardan yararlanamama riskleri çok yüksektir.
Ücret ve diğer sosyal haklar konusunda Kanunların sağladığı korumadan yoksun olarak daha kötü şartlarda çalışırlar.
İhbar ve kıdem tazminatlarından yoksun kalırlar.
Yıllık izin, haftalık izin, doğum izni gibi haklardan faydalanamazlar
İşverenlerin Üzerindeki Etkileri
Yapılacak denetimler ve tespitler sonucu yüksek tutarlarda idari para cezası uygulanır ve bunun sonucunda işyerinin kapanması riski de vardır.
Kayıt dışı işçi çalıştırdığı tespit edilen işverenlere uygulanacak idari para cezaları işverenden işverene ve belgeye göre çeşitlilik gösterir. Örneğin bir yıl bir işçiyi kayıt dışı çalıştırıldığının denetim sonucu anlaşılması halinde idari yaptırımı 14 asgari ücrete kadar para cezasıdır.
Ayrıca bu çalışmalara ait primler gecikme cezası ve faiziyle birlikte tahsil edilir.
Bu işyerlerinin yararlanmakta olduğu sigorta prim teşvikleri durdurulur.
Yaşanacak iş kazası ve meslek hastalıkları karşısında devlete ve işçilere karşı ağır idari ve adli yükümlülükler doğar.
Haksız rekabete neden olur ve piyasa dengesinin bozulmasına zemin hazırlar.
Devlet ve özel sektör tarafından sağlanan teşvikler ile hibe ve kredi avantajlarından faydalanılamaz
Vergi avantajı sağlayan indirim ve gider yazma gibi avantajlardan yararlanma hakkı yoktur.
İşyerinde çalışanların verimliliği ve motivasyonu azalır.
Ölçek ekonomilerden yararlanılamadığından büyüyemezler, marka oluşturma ve pazarda yer edinme şansları azalır.
Kamu Yönetimi Üzerindeki Etkileri
Vergi ve prim kaybına, sosyal güvenlik açığına neden olur.
Sosyal güvenlik sisteminde çalışan/emekli dengesinin bozulmasına neden olur.
Gelir dağılımının bozulmasına ve kaynak dağılımında etkinliğin bozulmasına neden olur.
Gelir dağılımının bozulmasına ve kaynak dağılımında etkinliğin bozulmasına neden olur.
Ekonomik verilerin güvenilirliğine zarar verir ve ekonomik kararların öngörülen etkileri yaratmasına engel olur.
İşveren Yükümlülükleri
İşverenin işyerine ilişkin; işyerinin bildirilmesi ve belgelerin ibrazı olmak üzere önemli yükümlülükleri vardır.
İşverenlerimiz;
Açtıkları işyerlerini en geç sigortalı çalıştırmaya başladığı tarihe kadar işyeri bildirgesi ile SGK’ya bildirmekle,
Çalıştırdığı sigortalıları çalışmaya başlamadan önce sigortalı “İşe Giriş Bildirgesi” ile SGK’ ya bildirmekle,
Çalıştırdığı sigortalıların işten ayrılması halinde en geç 10 gün içinde “Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi” ile SGK’ya bildirmekle,
Çalıştırdığı sigortalıların prime esas kazançlarını ve çalıştıkları gün sayılarını “Muhtasar Ve Prim Hizmet Beyannamesi” ile her ay SGK’ ya bildirmekle ve buna ilişkin olan primleri ödemekle, yükümlüdürler.
Çalıştırdığı sigortalının iş kazası geçirmesi halinde kolluk kuvvetlerine derhal, SGK’ya ise kazadan sonraki 3 işgünü içinde bildirmekle,
Çalıştırdığı sigortalının meslek hastalığına yakalanması halinde, durumu öğrendiği gün dahil, 3 iş günü içinde SGK’ ya bildirmekle,
Sigortalılara verilen istirahat süresinde sigortalının çalışıp çalışmadığını elektronik ortamda bildirmekle,
yükümlüdürler.
Sigorta Prim Teşvikleri
Sigorta primi teşvikleri; ülkemizde istihdamın ve üretimin arttırılması, kayıt dışı istihdamın engellenmesi, bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılması, engelli istihdamının artırılması, genç ve kadınların işgücüne katılımının artırılması gibi amaçlarla işverenlerin ödemeleri gereken sigorta primlerinin belirli oranda ve sürede Devletçe karşılanması anlamına gelmektedir.
Genel olarak uygulanan bu teşviklerden yararlanabilmeleri için işverenlerin sigortasız işçi çalıştırmamak, SGK’ya verilmesi gereken bildirgeleri zamanında vermek, primlerini düzenli ve zamanında ödemek, sahte sigortalı bildiriminde bulunmamak gibi temel yükümlülükleri yerine getirmeleri gerekmektedir. Bunun yanında her bir teşvik uygulaması için farklı bazı özel şartlar da söz konusudur.
Devlet, teşvikin türüne göre sigorta primi işveren hissesi veya sigortalı hissesi ile birlikte işveren hissesinin tamamına kadarını karşılayarak işverenlerin maliyetleri önemli ölçüde düşürmelerini sağlamaktadır.
Bu teşvikler;
5 Puanlık Prim İndirimi
Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararlar Uyarınca Uygulanan Sigorta Primi Teşviki
Bölgesel Gelişmişlik Düzeyine Göre Sigortalı İşçi Çalıştıran İşverenlere Yönelik Uygulanan Sigorta Prim Teşviki
Yurtdışına Götürülen/Gönderilen Sigortalılar İçin İşverenlere Uygulanan Sigorta Primi Teşviki
Genç, Kadın ve Mesleki Belge Sahibi Olanların İstihdamına Yönelik Teşvik
İşbaşı Eğitim Programını Tamamlayan Sigortalıların İstihdamı Halinde Uygulanan Teşvik
İşsizlik Ödeneği Alanların İstihdamı Halinde Teşviki
Engelli Sigortalı İstihdamına Yönelik Teşviki
Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinde Uygulanan Teşviki
Kültür Yatırımları ve Girişimleri Hakkında Uygulanan Sigorta Prim Teşviki
İlave İstihdam Desteği
Sosyal Hizmetlerden Yararlanan Çocukların İstihdamı Halinde Uygulanan Teşviki
Genç Girişimci Desteği Teşviki
4/1-(b) Kapsamındaki Sigortalılara Yönelik 5 Puanlık İndirim Teşviki
Asgari Ücret Desteği
Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan İşyerlerinde İşsizlik Sigortası İşveren Hissesi Teşviki
Normalleşme Desteği Teşviği
İstihdama Dönüş Prim Desteği
Artı İstihdam Prim Desteği
Faaliyetine Ara Verilen Sektörlere Yönelik Teşvik
Sosyal Yardım Alanların İstihdamı Halinde Uygulanan Teşvik
İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Desteklenmesi Teşviki
Olarak sırlamak mümkündür.
İlerleyen zaman süreci içerisinde öngörülen teşviklerden işverenlerimize yardımcı olmak ve işverenlerimizin bu teşviklerden yeterli düzeyde istifade edebilmeleri için işverenlerimize çeşitli ziyaretleri yapma ve rehberlik faaliyetlerinde bulunma çalışmalarımız devam edecektir.
